RUHUN DÖNÜŞÜ VƏ YA BİR BƏDƏNDƏ İKİ RUH

28-07-2024, 16:40

Lütviyyə Əsgərzadə
Filologiya elmləri doktoru

RUHUN DÖNÜŞÜ VƏ YA BİR BƏDƏNDƏ İKİ RUH

Neçə vaxtdır bir yazı yazmağı və yazıya haradan, necə başlayacağımı düşünürəm. Nəhayət qərar verirəm ki, elə bu ideyanın başladığı andan başlasam daha yaxşı olar.
Mayın 24-də AMEA-nın Əsas binasının önündəki Elmlər Akademiyası parkında 8 gün davam edəcək III Türk Dünyası Ədəbiyyat və Kitab Festivalının açılışı oldu. Festivalın 1 və ya 2 ci günü idi. Kitab sərgisini gəzirdim. Önündə durduğum stenddə sərgilənən kitablar şəhidə həsr olunmuşdu. Bir anlıq durdum.Məndə həmişə belə olur. Fecebookda da paylaşılan şəhid şəkillərinə baxıb keçə bilmirəm. Baxıram, danışıram, çox vaxt rəhmət yazmağa əlim gəlmir. Elə bilirəm hər rəhmət dedikcə onları təzədən öldürürəm. Buna görə bəzən özümü qınayıram. Amma necə, “Allah rəhmət eləsin”, - yazım, onlar əbədiyyən sağdırlar. Yadıma anamın sözü düşür, “Diriyə də rəhmət düşür.” Ümumiyyətlə, bu barədə ziddiyyətli fikirlərim var. Gözəl bir xanımın səsini eşidirəm. “Hansı kitabı istəyirsinizsə götürün." O anda çantamı iş otağımda qoyub aşağı endiyim üçün təəssüflənirəm. "Bağışlayın", "kaşelyok" götürməmişəm. Xanım, "Bir ömürdə iki ruh" adlı kitabı götürdü, adımı söruşdu və aftoqraf yazdı. Üzərinə bir dənə də "Ruhun dönüşü" yazısı həkk olunan xatirə qeyd dəftərini qoyub mənə uzatdı. Mən özümü təqdim etdim, filologiya elmləri doktoru Lütviyyə Əsgərzadə. İnşallah Şəhidimiz haqqında bir yazı yazaram, dedim və uzaqlaşdım. Durub uzun-uzadı danışa da bilərdim, amma o an özümü o qədər narahat hiss etdim ki… Ürəyimdən daş asıldı elə bil...
Kitabı iş otağımda yazı stolumun üstünə qoydum. Festival davam etdiyi və mənim də panellərim və çıxışlarım olduğu üçün hələ oxumağa macal tapmamışdım. Bir gün sosial şəbəkədə paylaşımlarımı bəyənənlər arasında Lətifə Rəşid adını görüncə, yenə ürəyimdən sanki bir daş asıldı... Verdiyim sözü xatırladım. Kitabı götürüb oxumağa başladım. Haqqında yazacağım kitabın iki müəllifi var, biri Kəlbəcər uğrunda gedən döyüşlərdə şəhid olan Rəşidin ruhu, digəri isə Azərbaycan Yazıçılar və Azərbaycan Aşıqlar Birliklərinin, Xan qızı Natəvan Ədəbi Məclisinin üzvü şairə Lətifə xanım Rəşid. Kitabın üz qabığına baxıram, məgərsə Lətifə xanım da mənim kimi düşünürmüş, Şəhidləri öldürmək yox, yaşatmaq lazımdır! Lətifə xanım Kəlbəcərdə şəhid olan qardaşı Rəşidi ruhunda yaşatdığı kimi... Ruhu şad olsun!!! Lətifə xanım, hər ikinizin qarşısında baş əyirəm.
Şəhidlik yüksək məqamdır. İslamda şəhadət ən yüksək dərəcədir. Axirətdə ən yüksək dərəcə peyğəmbərlikdən sonra şəhadətdir. “Ölsəm şəhidəm, qalsam qaziyəm!”, - inamı bizi düşmənlərindən üstün qılan ən mühüm prinsiplərdən biridir.
Mən bu düşüncədəyəm ki, Şəhidlər haqqında ən gözəl nəğməni də, dastanı da, romanı da torpaq uğrunda can verərək Şəhidlər özləri yazıb! Bizim yazdıqlarımız ancaq onların canları bahasına yazdığı qəhrəmanlıq dastanının təsviri və təqlidi ola bilər. Digər tərəfdən Şəhidlərimiz və qazilərimiz Böyük zəfərimizlə elə möhtəşəm dastan, elə gözəl simfoniya, elə gözəl Zəfər tablosu bəxş ediblər ki, nə qədər yazsaq azdır.
Təqdim olunan kitabda bütün şeirlərdə Rəşidin ruhu Lətifə ilə qoşa addımlayır, birlikdə yazılır. Müəllif Rəşidin ruhunun dönüşü haqda yazır: “ 24 aprel 2022-ci il tarixindən 25-bə keçən gecə saat 4 radələri idi. Bu gecə Qədr gecəsi olduğundan qarşımda müqəddəs Quran kitabı var, onu oxuyuram. Elə bil bu vaxt Rəşidi hiss edirəm. Axı o yuxuda mənə kitabın adını və müəllif sözündə nələri yazacağımı və eyni zamanda “bərabər yazarıq, gözlə məni”, - demişdi.”
Bunları oxuduqca auram dəyişdi. Hər zaman auramın mavi olduğunu düşünürdüm. İndi isə sanki çəhrayı qaraya qarışdı. Həyacanla şəhid Rəşidin ruhunun Lətifə xanımın dünyasına necə qayıtdığını izləmək üçün mütaliəyə davam etdim. Rəşid, “dünyasını dəyişdikdən 18 il sonra martın 8-də Lətifə xanımın ömür-gününə qayıdır. O anları təşviş içində yaşayan, nələr baş verdiyini dərk etmədiyi günlərin birində Lətifə xanım ağlayaraq şeiri diktafona yazır və Allaha üz tutub yalvarır ki, nə olar, məni olanlardan agah eylə! Elə həmin an elə bir şeir gəlir ki... Bu seirlə bacısını uşaqlıq çaglarına götürür, 20-25 dəqiqəlik təmasdan sonra isə Rəşid bir şeir deyir: “Qananlar qanmaza ərz eyləsinlər.” Fikrini belə tamamlayır: “Necə ki sən zamanla alışdın mənim ruh dünyama, eləcə də insanlar alışacaqlar bizim bərabər yazmağımıza.” “Xəfif külək” kimi bacısı Lətifənin ruhuna qonaq olan Rəşidin istədiyi nədir. “Qananlar qanmaza ərz eyləsinlər”, - pıçıldamaqla nə demək istəyirdi? Düşüncələr ruhumu ağrıdır. Bu mümkünmü?
Mən nə din xadimiyəm, nə də dindar. Amma bilirik ki, ruh sirri-xudadır. Allahın insana əmanətidir. Bir ayədə Allah ruhun yalnız Onun xüsusi elminə bağlı bir varlıq olduğunu, bu elmdən insanlara az bir şey öyrədildiyini xəbər verir. Rəvayət olunur ki, İbn Məsud demişdir: “Bir gün mən Peyğəmbərlə birgə Mədinə xarabalıqlarının birindən keçirdim. Peyğəmbər xurma ağacından olan bir əsaya söykənə–söykənə gedirdi. Bu vaxt biz bir dəstə yəhudinin yanından keçərkən onlar bir-birlərinə: “Ondan ruh barəsində soruşun”– dedilər. Onlardan bəziləri: “Soruşmayın! Ola bilsin ki, onun verdiyi cavab sizin xoşunuza gəlməsin (sizdə şübhə oyatsın)”, digərləri isə: “Yox! Mütləq soruşacağıq”- dedilər. Bir kişi ayağa qalxıb: “Ey Əbul-Qasım! Ruh nədir?” - deyə soruşdu. Peyğəmbər susdu. Mən öz-özümə: “Yəqin ki, ona vəhy nazil olur” - dedim və ayağa qalxdım. Vəhy nazil olduqdan sonra Peyğəmbər bu ayəni onlara oxudu: “Səndən ruh haqqında soruşurlar. De: “Ruh Rəbbimin əmrindədir. Sizə yalnız az bir bilik verilmişdir” (əl-Buxari). Ruh və ruhun ölməzliyi islami dəyərlərlə dəyərləndiriləndə bəziləri bunu cəfəngiyyat adlandırır. Lakin “Rəbbin əmrində olan” və bizə çox az bilgi verilən ruh və ruhun ölməzliyi filosofları daha çox düşündürüb.
Sokratın fikrincə, kainat təsadüfi deyil, rasional nizama görə qurulmuşdur. İnsan ruhu görünməz və ölməzdir. Platon “ruhu insanın mahiyyəti, bizim necə davranacağımıza qərar verən varlıq kimi qəbul edir və bu mahiyyəti varlığımızın qeyri-cismani (cisimlər aləmində yer tutmur) və əbədi cəhəti hesab edir. Bədənlər ölsə də, ruh daim yeni bədənlərdə yenidən doğulur (reinkarnasiya). Aristotel də ruhu varlığın mahiyyəti kimi təyin etmiş, lakin Platon və dini ənənələrdən fərqli olaraq ruhun ayrıca varlıq (varlıq, substansiya) olmasına qarşı çıxmışdır. Müəllimi Platona, eləcə də bir çox filosoflara qarşı çıxan Aristotelin fikrincə, ruh və bədən iki ayrı reallıq kimi yox, vahid substansiya kimi qəbul edilməlidir. Bu maddə kimi bədənə (enerji şəklində olan) və forma kimi ruha (hərəkətdə olan) malikdir. Aristotelin fikrincə, ruh canlı bədənin reallığı olduğu üçün ölməz ola bilməz. Aristotelin insan ruhunun fani olub-olmaması ilə bağlı fikirləri ilə bağlı mübahisələr hələ də davam edir. Aristotel ruhu materiyadan ayrılmaz hesab etsə də, onun təqdim etdiyi ruh anlayışı bu gün tam başa düşülmür.

Bədəndə can-ruh, canda şüur var. Yəni bədəndə ruh varmı, yoxmu sualına şüurun inkaredilməz fakt olması ilə cavab vermək olar. Bədən müəyyən işlər görür və ona bu işləri görmək üçün güc verən ruhdur. Şüur “can”ın enerjisi, can isə bədənin hərəkətverici gücüdür. “İçimizədki canı” - ruhu günəş işığının molekullarına bənzətmək olar. Ruh bədəni tərk edən kimi bədən çürüyür. Ruh isə ölmür, əbədidir. Ruh bədəni tərk edəndə Allaha qovuşacaqdır. “Quran”ın 8-ci surəsinin 161-ci ayəsində deyilir: “Həqiqətən, biz onun (Allahın) tərəfinə qayıdacağıq” (“İnna ileyhür-raciun”). Bu baxımdan “Veda” ədəbiyyatının gəldiyi nəticə çox ibrətvericidir. “Bütün əksikliklərdən, əldə etmək və qorumaq cəhdlərindən qurtul, öz ruhi mahiyyətində bərqərar ol!”
"Rih" sözündən əmələ gələn ruh sözü "xəfif külək" mənasını ifadə edir. Ruh görən və eşidən, bədənə daxil olaraq onu canlandıran, yuxu və ölüm anında bədəndən çıxan müstəqil varlıqdır. Ruh Allaha məxsusdur, insan öldüyündə ruh bədəndən çıxıb aid olduğu yerə yüksəlir. “Bir bədəndə iki ruh” kitabındakı şeirlər də şəhid Rəşidin ruhunun Lətifə xanıma pıçıltıları, “ərz etmək” istədikləridir. Lətifə xanımın yazdığına inansaq, kitabın adına da Rəşidlə birlikdə qərar vermişlər: “Kitabın adına gəldikdə isə məni gözlədiyin və doğru qərar verdiyin üçün sənə təşəkkürümü bildirirəm. Gözəlim, səni əmin edirəm ki, hələ çox insanlar Rəşidin ruhu ilə ruh dünyasını duyacaqlar. Və mən bütün bu olanlardn çox məmnunm və xoşbəxtəm. Çünki bu işdə Allahın rizası var.”
“Mənim sadiq bacım, sən məni axirət gözü ilə bu dünyada seçdiyim yeganə insansan! Sözsüz ki, bu işdə Allahın rizası var. Mənim gözəlim, hələ çox söz eşidəcəksən! Mənim xatirimə gözünü kor, qulağını kar et. Həm də heç kim narahat olmasın, mən Kefli İsgəndərin ölüləri kimi qayıdıb yaşamayacağam. Mən səninlə, şeirlərimizlə bərabər, dillərə dastan olaraq yaşayacağam. İçimdə kaşkilərim çoxdur. Kaş sənə pıçıldadığım kimi, hər kəsə pıçıldaya bilərdim.”
Müəllif üçün yazılanların asanlıqla qəbul edilməyəcəyi, çox sözlər eşidəcəyi aksiomadır. İnsanlar buna inanmağa hazır deyil, - deyə düşünürəm. Hələ də qəbul etdiyimiz və etmədiyimiz şeylər var. Çoxları gözlə görmədiyi şeylərin varlığını inanılmaz sayır. Bunları yazarkən gəncliyimdə bir həkimlə bu mövzuda etdiyimiz söhbəti xatırlayıram. ”Gözlə görmədiyimiz şeylərə inanmırıq, halbuki gözlə görmədiyimiz, amma var olduğunu bildiyimiz o qədər şey var ki,” demişdi həkim. Ardınca, “məsələn, ağıl dediyimiz şeyi görə bilirikmi, yox, amma var. Və ya hisslər, görə bilməsək də var və s.” O zaman çox düşünmüşdüm bu haqda. Ruhun olmasını və ölməzliyini qəbul edənlər olduğu kimi, etməyənlər də var. Ruh da ağıl kimi, hiss kimi gözlə görünmür. Mən ruhun olduğuna inananlardanam. Bir az çətin qəbul etdiyim ruhun başqa bir ruhla ünsiyyətdə olmasıdır. Filosofların fikrincə, ruh daim yeni bədənlərdə yenidən doğulur (reinkarnasiya). Rəşidin ruhu yeni bədəndə deyil, bacısının ruhunda can bulmuşdur. Bəzən ömür dediyimiz zaman dilimində o qədər qəribə hallarla rastlaşırıq ki, bu şübhə də öz mahiyyətini itirir. Hegelə görə, sevmək özünü unudub başqa “mən”də tapmaqdır. Əcaba, şəhid qardaşının ruhunu sevmək, onunla danışmaq, dərdləşmək, özünü unudub Rəşidin ruhunda tapması mümkünmü və ya əksinə? (Lətifə xanım da Rəşidin ruhunu görmür, sadəcə onun gəlişini hiss edir).
Bəzən yuxular görürük, sevdiyimiz insanlar yuxuda bizimlə ünsiyyət qurur, bəzi şeylərdən xəbərdar edir. Bəlkə də yuxu saydığımız yuxu deyil? Cavabsız suallar çoxdur. Onların cavabını yalnız mənəvi və ruhi müstəvidə tapmaq olar. Bəzən işlərin çoxluğundan həftənin günlərini unutduğum olur. Bu hal çox olmasa da, olanda olur. Anam mütləq bir işarətlə mənə günün cümə axşamı olduğunu xatırladır. Çox yuxu görməsəm də, gördüyüm yuxular “elçi yuxular”dır. Lətifə xanım da şeirləri Rəşidin ruhu ilə birlikdə yazdığını, hətta kitabın adına birlikdə qərar verdiklərini yazır. Bunu qəbul edənlərin olduğu kimi, qəbul etməyənlərin olduğu da şəksizdir. Mənə görə mümkündür. Lətifə Rəşidin söylədiyinə görə, bu rizanı onlara verən Allahdır.
Ruh ölmürsə və yeni bədəndə can bula bilirsə, şəhid Rəşidin də ruhu yeni canda deyil, bacısının ruhunda da can bula bilər. Və ya müəllif, şəhid qardaşının ruhunu lirik qəhrəmanının yerinə qoyur. Rəşidin anlatmaq, insanlara “ərz olunması”nı istədiklərini lirik qəhrəmanın dili ilə ifadə edir. Beləliklə, “Bir bədəndə iki ruh” kitabında toplanan, canında can olan, şəhid qardaşının ruhunu daşıyan bacısı Lətifə xanımın şeirlərində Rəşidin ruhunun insanlara çatdırmaq istədikləri ilə tanış olaq:
“Rəşid deyir, söyləyirəm ərz elə,
Baş ucunda bir kölgəyəm, fərz elə.
İmanlının adətini tərz elə,
Çox şükür ki, ar da qalıb dünyada” (“Qalıb dünyada”)

Poeziyamızda və ya nəsrimizdə məcazi anlamda belə bir cümləyə tez-tez rast gəlirik. “Əbədiyyətə qovuşan müqəddəs şəhid ruhları Azərbaycanımızın səmalarında dolaşır. Şuşada bu hissləri yaşayan qazi şairimiz Rafail Tağızadə yazır: "Onlar (Şəhidlər) hər yerdə görünürdülər. Bizim üçün əziz olan, addım-addım bizi izləyən bu canlar Şuşaya gələnlərə yoldaş oldular, onları düşmənin hər cür şərrindən qoruyurlar." "Bizə şərəf bəxş edən, məğlub olmuş vətəndaşlarımızın əlindən xilas edən, Şuşanı bizə qaytaran Şəhidlərimizin müqəddəs ruhları indi bu şəhərin huzurunu qoruyur.” Şəhidlərimizin ruhuna nə gözəl yanaşma. Şuşa uğrunda şəhidlik səviyyəsinə yüksəlmiş şəhidlərin ruhu bu gün müqəddəs məkanın qoruyucularıdır.
Torpaq uğrunda şəhadətə yüksələnlərin ruhları vətən səmalarında dolaşır. Bu müqəddəs ruhlardan biri olan şəhid Rəşidin Lətifə xanımla birgə yazdığı şeirlərdə bir çox mətləblərə toxunulur. Rəşidin ruhunu “ən kiçik bacısının daşıması” eyni zamanda, bir çox “bağlı qapıya” açardır:
“Bədənsiz bir cəsəd olsa da ruhum,
Soluxmuş üzlərə qan verirəm mən.
Çox bağlı qapıya açaram hələ,
Ruhların içində can verirəm mən.

Ancaq Lətifədir dərdə əlacım,
Mən yaşıl ağacam, o yal-yamacım.
Ruhumu daşıyır, ən kiçik bacım,
Ruhların içində can verirəm mən” (“Can verirəm mən”).

Təbii ki bir bədəndə iki ruh daşımaq o qədər də asan iş deyil. Ruhun gəlişi də, gedişi də bir ürpərişdir, həyacandır. Müəllif o anları belə təsvir edir: “Adətən Rəşidi hiss etdiyim anlarda ilk olaraq məni üşütmə tutur, sonra isə beş-on dəqiqə ağlayıram və şeiri bərabər yazırıq. O, gəlişini hər zaman bu cür hiss etdirir. Beləcə biz yazmağa başlayırıq.” Rəşidin söylədiyi sözlərdən biri də bu olur: “Şeiri dinləyin, ilahi səsəm...”
“Nə imam övladı, nə də ki mələk,
Gözlərə görünməz ruham dünyada.
Ümmana sığmayan sehrli nəfəs,
Sevdası bilinməz ruham dünyada.

Sanmayın, sizlərə lazımsız kəsəm,
Qıfılbənd sirlərə təkcə mən bəsəm,
Şeiri dinləyin, ilahi səsəm,
Sevdası bilinməz ruham dünyada.” (Ruham dünyada).

Yazımızın əvvəlində də bəhs etdiyimiz kimi, ölüm, bədən üçündür; ruh üçün deyil. Bədənin fəaliyyəti, ruhun onu tərk etməsiylə sona çatır. Ruh isə əbədi olaraq yaşayır. “Ruh həyat sahibidir. Ruh nuranidir. Ruha bədəni xarici geydirilmişdir. Yəni, bu İlahi əmrə, xarici bir mahiyyət qazandırılmışdır, xüsusi bir əhatəlilik və bütünlük verilmişdir.” Ruh, Allahdan bir əmrdir. Allahın "Mürid", "Muhyi", "Alim", "Qədr", "Hakim", "Səmi'", "Basar" və bilmədiyimiz bir çox adlarının məzhəridir. Yaradılmış bir həqiqətdir. Rəşidin ruhunun Lətifə xanımda can bulmasına izin Ondan gəlmişdir. Rəşid Allahın izniylə Lətifə xanımla dil açır:
“Yoxluğum da əlimdən su içibdir,
Mən seçmədim, Tanrı onu seçibdir.
Ağıl-zəkam, ruhum ona köçübdür,
Yoxluğunu vəsf elədim, cavanlıq.” (Cavanlıq).

Və ya:

“Qurumuş torpaqda gül açıram mən,
Allahın izniylə dil açıram mən.
Vaxtsız dönüşümlə sirr açıram mən,
Dur, sarıl boynuma, qurbanın olum!

“Allahın izniylə dil açan”, “illərdir kəm olan”, Rəşidin ruhu indi onu səsləyən, “göz yaşıyla onu qarsan” bacısının ruhunda “cəm” olub:
Gördüyün işlərdən xətircəm oldum,
İllərdi, kəm idim, indi cəm oldum.
Rəşidi səslədin, dönüb sən oldum,
Dur, sarıl boynuma, qurbanın olum! (Qurbanın olum).

“İki ruhun ortasında qalmaq”, bir bədəndə iki ruhun ağırlığını daşımaq o qədər də asan deyil. Bunu bacısının ruhunda”cəm olan” Rəşid də bilir:
“Ay Lətifə, yenə mənlə dolmusan!
Xatirəmi xatirinə salmısan.
İki ruhun ortasında qalmısan,
Kim yuyacaq gözlərinin dərdini?!” ( “Kim yuyacaq gözlərinin dərdini").

Bir bədəndə iki ruh daşıyan müəllif, “ruh uçub” onu tərk edəndə onsuz özünü kəm sayır, havası çatışmır. Çünki onun “təbini oynadan” tək Rəşidin ruhudur. Özü ilə Rəşidin arasında qalan, özünü unudub Rəşid olan müəllif, cavabsız suallar arasında qalır, “tərki cahan mənmiyəm? Mən Rəşidəm, yoxsa elə sənmiyəm?”
“Daha umacağım yoxdur dünyada,
Tək Rəşid ruhudur, təbi oynadan.
Səsləyin oyanım dərin röyadan,
İtirəm ömrümün kəm havasında.

İndi deyin, tərki-cahan mənmiyəm?!
Mən Rəşidəm, yoxsa elə sənmiyəm?!
Ruhundayam, cismindəmi kəmmiyəm,
İtirəm ömrümün kəm havasında.

Lətifəyəm, bu gün havam çatışmır,
Qan qaynayır, can evimə qarışmır.
Ruh da uçub, bədənimə alışmır,
İtirəm ömrümün kəm havasında. “

“Ölümlü günüylə” ona dönən Rəşidin bacısına söylədikləri və ondan hər kəsə “ərz etməsini” istədikləri şeirlərdə Rəşidlə Lətifə birlikdədir, vəhdətdədir. Rəşidin ruhunun ona pıçıltılarıdır:
“Baxıram, təbiət gözəl oyanıb,
Ömür var, əzəldən nakam yaranıb.
Rəşidin külü də sənə calanıb,
Ölümlü günümlə sənə dönmüşəm” (Dönmüşəm).

Rəşidin dilindən səslənən sözlər var ki, bunlar bir çox mübhəmlərə açar salır. İnsanı düşündürür. Rəşid öldüyünü də, “gözlərə görünməz ruh” olduğunu da, “sehrli nəfəs” tək ruhunun bacısının ruhunda cəm olması, onunla birlikdə demək istədiklərini “insanlara ərz etməsi” ilə insanların beynində bir çox təzadlı fikirlərin yaranmasına səbəb olacağını da bilir. “Çox bağlı qapıya açaram hələ”, “Kim deyir, ölənlər geri dönməyir?!”, “Şeiri dinləyin, ilahi səsəm”, - sözləri ilə bu sirli dünyanın bağlı qapılarına baş vurmağa dəvət edir:
“Bədənsiz bir cəsəd olsa da ruhum,
Soluxmuş üzlərə can verirəm mən.
Çox bağlı qapıya açaram hələ
Ruhların içində can verirəm mən” (“Can verirəm mən”).

“Sanmayın, sizlərə lazımsız kəsəm,
Qıfılbənd sirlərə təkcə mən bəsəm,
Şeiri dinləyin, ilahi səsəm,
Sevdası bilinməz ruham dünyada” (Ruham dünyada).

Təbii ki baş vura bilmədiyimiz “çox bağlı qapılar”, “qıfılbənd sirrlər” var. Məsələn, aləmlər, ruh və ruhlar dünyası və s. Ruhlarla ünsiyyət şaman təlimində əsasdır. Təsəvvüfdə varlıq aləmi mənəvi və maddi aləmlərə bölünür. Varlıq aləmi də bu dual qurumun nizamı daxilində bir nеçə mərtəbəyə və mərhələyə ayrılır. “Bu mərtəbələr ilahi varlığın – Allahın özündən maddi varlığın yеkunu olan insana qədər müəyyən nizama söykənən düzümü əhatə еdir. Varlıq nizamının mərtəbələri bеlə bir düzümə malikdir: Aləmi-lahut - Aləmi-qеyb - Aləmi-cəbərut - Aləmi-mələküt - Aləmi-şəhadət (mülk Aləmi). Aləmi-lahut (lahut aləmi) - Allah substansiyasının mövcud olduğu mütləq həqiqət aləmidir. Bu ilahi varlığın öz zatından ibarət əbədiyyət mərtəbəsidir ki, dərki mümkün dеyil. Bütün sonrakı varlıq və aləmlərin başlanğıcı, səbəbi və idarəеdicisidir. Mütləq xaliqdir və hər şеyin – həm sonrakı mənəvi, həm də cismani rеallıqların varlığı ona bağlıdır. Onun “kon” (“ol”) əmri və ilkin təcəllisi ilə sonrakı aləmlər qərarlaşmışdır. Həmin ilkin təcəllidən Aləmi-qеyb, Aləmi-cəbərut və Aləmi-mələküt hüsulə gəlmişdir. Bu aləmlər də idraki, əqli və hissi yolla, məntiq və zahiri sübutlarla anlaşılmayan vəhdət aləmidir. Lövhi-məhfuz, külli-əql, Allahın ad və sifətlərinin sabit surətləri Qеyb aləmində, bütün ruhlar, külli-nəfs və s. isə Cəbərut və Mələküt aləmində yеrləşirlər. Bu aləmdə yеrləşən ruhlar aləmini daxili bəsirət gözü və nurlu batini duyumla görmək olar. Bu üç aləm məna aləmidir. Surətə, formaya və rəngə malik dеyildir.“ “Çox bağlı qapıya açaram hələ” və ya “Qıfılbənd sirlərə təkcə bəsəm mən”, “Şeiri dinləyin, ilahi səsəm” bunlaramı işarətdir? Rəşidin ruhunun bacısı Lətifədə can bulması “bağlı qapılar”ın, “qıfılbənd sirlərin” cavabını tapmağa dəvətmi?
Bildiyimiz kimi, aşıq deyişmələri zamanı bir-birini üstələyə bilməyən aşıqlar tərəfindən tətbiq edilən “qıfılbənd”lərin də əksəriyyəti dini-mistik təsəvvürlərlə, təbiət hadisələri ilə bağlı olur. Yəni ruhun canda can bulması bir çox “bağlı qapıya”, “qıfılbənd sirlərə”, “ilkin təcəllidən hüsulə gəlmiş aləmlərin, Aləmi-qеyb, Aləmi-cəbərut və Aləmi-mələküt”un sirrini anlamağa açar ola bilər. Çünki bu aləmlər idraki, əqli və hissi yolla, məntiq və zahiri sübutlarla anlaşılmayan vəhdət aləmidir. Lövhi-məhfuz, külli-əql, Allahın ad və sifətlərinin sabit surətləri Qеyb aləmində, bütün ruhlar, külli-nəfs və s. isə Cəbərut və Mələküt aləmində yеrləşirlər. Bu aləmdə yеrləşən ruhlar aləmini daxili bəsirət gözü və nurlu batini duyumla görmək olar. Bu üç aləm məna aləmidir. Surətə, formaya və rəngə malik dеyildir.“
Lətifə Rəşidin həsrətinin də rəngi yoxdur. Ona göy üzündən əl edən şəhidi, “Gəl bizə qarış söyləyir.”
”Həsrətə bax, rəngi yoxdur, göynəyir,
Göy üzündən, kimlərdi, əl eyləyir?!
Gəl, Lətifə, qarış bizə! – söyləyir,
Neyləyim ki, ürəyimdə qalmısan?!”

“Mən sənin eşqin üçün, eşqinə pərvaz etdim, / Canı canımdan əziz, canda canım, can qardaş!”- deyən Rəşid Lətifənin “ruh ekizi”, “bəstəsidir.“
“İnan ki dönməmisən bu dünyaya boş-boşuna,
Səcdə et baş daşıma, canda canım, can qardaş!
Lətifə ruh əkizim, artıq onun bəstəsiyəm,
Gər ki ruh bəstəsiyəm, canda canım, can qardaş!
Canda canım, can qardaş!” (Can qardaş).

“Maddi dünya Aləmi-şəhadətdir, mülk aləmdir. Maddi xilqət, cismani əşya və varlıqlar bu aləmdə təzahür еdir. Onlar müəyyən şəklə, rəngə, həcmə və formaya malikdir. Zaman da, məkan da, cəhətlər də bu aləmə xasdır. Maddi varlıq təsəvvüfdə kosmoloji düzümdə son mərhələni təşkil еdəir. Bu mərhələ də iki pilləyə malikdir: Bütün göy aləmi, ərş, kürsi, fələklər, ulduzlar, sidrətül-müntəha və s. daxil olduğu Ülvi aləm və dörd ünsür, mədənat (cansız varlıqlar, mədənlər), nəbatat (bitkilər) və hеyvanatın təşkil еtdiyi Süfli aləm. Ülvi aləm daha uca, ali, insan da qərar tutduğu Süfli aləm isə aşağı mərtəbə hеsab olunur.” Süfli aləmdə qərar tutan insanın üzü hər zaman Ülvi aləmə - Göyə olub və bu mərhələdəkilərin sirrini anlamaq istəyib. Müqəddəs şəhidlərimizin də ruhları Ülvi aləmdə qərar tutub. “Göydəki ulduzlar, şəhidlərin sayıdır.” “Hər iki dünyanı gəzib tərsinə, düşünən başları çaş qoyuram mən”, - deyən Lətifə Rəşidin də üzü ülvi aləmədir:
“Lətifə yaşayır, xəyallar ilə,
Qızıl da tanınır əyyarlar ilə,
Kəbə də gözəldir, zəvvarlar ilə,
Fərqinə varana beş qoyuram mən” (“Beş qoyuram mən”).

Aləmlərdən bəhs etdik, amma bu aləmlər içərisində bir başqa dünya, bir başqa aləm də var: Şəhidlər dünyası. Can verib Şəhidlik mərtəbəsinə yüksələn və əbədiyyən yaşayan, “cəsədi itsə də ruhu baş olan” şəhidlərin müqəddəs ruhlarının dünyası. Şəhidlik şərbətini içərək “bəxtəvər olan”ların dünyası. Bunu Lətifə ilə Rəşidin “Ruhun etirafı” şeirində izləmək daha yerində olar:
“Məni ölüm belə almadı sizdən,
Gedən də bu qədər bəxtəvər olar?!
Qələmin tapşırıb bir qızılgülə,
Ölən də bu qədər bəxtəvər olar?!

Alın yazısını seçməmişəm ki,
Dünyamı dəyişib, itməmişəm ki,
Canımdan boşuna keçməmişəm ki,
Ölən də bu qədər bəxtəvər olar?!” (Ruhun etirafı)

Şəhidlik zirvəsini bilənlər bilir. “Orada həyat var gedənlər üçün.” Onların məskəni uca mərtəbədədir. Ölənlər üçün “əlvida” deməyək, yaşadaq:

“Onlardır sevginin ölçü vahidi,
Görünməz dünyanın canlı şahidi.
Şahdan dəyərlidir orda zahidi,
Ruhların ruhunu şad edirəm mən” (Şad edirəm mən).

“Bir bədəndə iki ruh” kitabında “Ana yurdun başını uca eləyən”, “Qaranlığın dan üzü”, “Yer altında toxunulmaz gül” olan şəhidlərə: Fəridə, Kənana, Ramilə, Cəmilə,Turala, Orxana şəhidlərə, şəhid analarına həsr olunan şeirlər çoxdur:
“Ana yurd başını uca eləyən,
Bu torpağın qan üzüdür, Şəhidlər!
Yurd yerinin dövrəsinə nur salar,
Qaranlığın Dan üzüdür, Şəhidlər! (Şəhidlər).

Deyirlər ki, “uşaq anadan yetim qalar.” Xalqımızın üzləşdiyi faciələrdə, 20 Yanvar, Xocalı faciələrində, Vətən savaşında qəhrəman oğulların anaları yetim qaldı. Onların cəsədi torpağa qarışsa da, ruhu yüksək mərtəbəyə ucaldı. “Ana oğul istəyir, torpaq qəhrəman.” Bir ananın oğlu torpaq uğrunda şəhid olaraq bütün anaların övladına çevrildi. Müəllifin, “Dağlar sizə səcdə edir, /Ağlama, şəhid anası!” - müraciəti ilə şəhid analarına ünvanladığı “Şəhid anası” şeiri çox dəyərlidir:

Bu igidlər ərəndilər,
Behiştdə gül dərəndilər.
Bayraqlara bələndilər,
Ağlama, şəhid anası!” (Şəhid anası).

Torpağı vətən edən, uğruna qurban gedən müqəddəslərdir, Şəhidlər. Torpaq uğrundan canından keçən şəhidlərimiz və qazilərimiz 44 günlük Vətən savaşında bizə böyük qürur bəxş etdi. Bu gün qürurluyuq. Ali Baş Komandan İlham Əliyevin əmri ilə müzəffər Azərbaycan ordusu yeni tarix yazdı: Zəfər tarixi. Bayramlarımıza bir bayram da yazıldı: Zəfər bayramı!

“Bu zəfər hər şəhid qanından keçib,
Minlərlə qazinin canından keçib.
Zülmət gecələrin danından keçib,
Əbədi nemətdir Zəfər Bayramı.

Biz qalib dövlətik, üzümüz ağdı,
Möhtəşəm dönüşdü, dəyərli çağdı.
Quran da bəhs edir, Şəhidlər sağdı,
Əbədi nemətdir Zəfər Bayramı” (Zəfər bayramı”).
Bu gün biz qalib dövlətik. Dövlətin gücü, Ali Baş Komandanın əzmi və siyasəti, Azərbaycan ordusunun rəşadəti sayəsində Qarabağımız azaddır, bizimdir. Ali Baş Komandanın “Nə qədər dövlətin gücü olsa da, qələbəni əldə edən əsgərdir”, - sözləri nə qədər fəxarətlə səslənir. Bu gün şəhidlərimizin ruhu şaddır. Çünki onların qanı yerdə qalmayıb, qisası alınıb! Bunun üçün Ali Baş Komandan, Prezident İlham Əliyevə və Azərbaycan ordusuna minnətdarıq. Bu minnətdarlıq Lətifə Rəşidin misralarında belə sıralanır:
“Üçrəngli bayraqla dalğalanırsan,
Qarabağ adıyla hecalanırsan.
Tökülən qanları qanla alırsan,
Səsindən sükunət oyanır, İlham!
Muğamın, Seygahın pərdələrində,
Şəninə nəğmələr yazılır, İlham! (“İlham”).

Hər şeyin başlanğıcı olduğu kimi, sonu da olur. İnsanın başlanğıcı “olum”, sonu “ölüm”dür. Əsas məsələ “olum”la “ölüm” arasındakı həyat dediyimiz ömrü necə yaşamaqdır. Həyatını vətənə fəda edən şəhid Rəşidin, daha doğrusu Lətifə Rzəşidin kitabı haqqındakı yazımı bütün Şəhidlərimizin ruhunu hörmət və rəhmətlə anaraq yazımı bitirir və deyirəm: dönüşün mübarək olsun, Şəhidim!

Facebook'da Paylaş